\'पत्रैपत्र\' उपन्यासको संक्षिप्त चर्चा,(गोपाल प्रसाद भण्डारी)
(अनुष्टुप छन्द)
पत्रैपत्र मिलाएर उपन्यास छ निर्मित ।
घनिष्ठ मित्रताभित्र छ विधा परिवेष्टित ॥१॥
नेपाल सुस्मिताको र ढकाल रजनीसुत ।
द्वैमातुर भयो ग्रन्थ उपन्यास प्रतिष्ठित ॥२॥
निवेदिता निवेदी हुन् एक पात्र प्रकल्पित ।
निलू नीलाञ्जना अर्की पात्र हुन् भावसिर्जित ॥३॥
पत्रैपत्र मिली अन्य पात्र छन् प्रतिपादित ।
प्रज्ञा मन भिजाएर ग्रन्थ हुन्छ प्रकीर्तित ॥४॥
अवतार छ पत्रैमा मायाभित्र विमोहित ।
पत्रै प्रणवसन्सार पत्रैमा छन् स्वचालित ॥५॥
जन्मिन्छ पत्रमा ग्रन्थ पत्रमा हुन्छ वर्द्धित ।
पत्रै हुन् यसका गात्र पत्रैमा यो छ वर्तित ॥६॥
पत्रै हुन् प्राण औ आत्मा पत्रैले हुन्छ वन्दित ।
पत्रैमा घुम्न यो सक्छ पत्रैमा हुन्छ बन्धित ॥७॥
पत्रै हुन् मित्र आफन्त पत्रैमा हुन्छ अन्वित ।
पत्रैमा साधना गर्छ पत्रैमा हुन्छ स्पन्दित ॥८॥
पत्रमन्दिरमा सुत्छ पत्रैले यो छ पूजित ।
पत्रैको घरमा उठ्छ पत्रैले हुन्छ भूषित ॥९॥
पत्रैमा खान्छ औ खेल्छ पत्रैमा हुन्छ हर्षित ।
पत्रैमा सम्झना गर्छ पत्रैमा बन्छ कर्षित ॥१०॥
आदि मध्य तथा अन्त पत्रैमा छन् निमन्त्रित ।
विचित्र मित्रताभित्र चित्र हुन्छन् नियन्त्रित ॥११॥
आधार छयसट्ठी हुन् पत्र सद्भावशोभित ।
प्रतिष्ठा पत्रमा हुन्छ स्नेहमा हुन्छ शोधित ॥१२॥
उदारता छ पत्रैमा धर्मकर्म समर्थित ।
प्रथा चलन विश्वास पत्रैमा छन् सुचर्चित ॥१३॥
दुष्ट्याइँ अन्धविश्वास डाह छन् पत्र दुर्गत ।
मानवता दया श्रद्धा आदि छन् पत्रनिर्गत ॥१४॥
अनन्य मित्रता धारी पत्रै छन् त्यागदीपित ।
पत्रमा एकता देखी मन हुन्छ प्रभावित ॥१५॥
गाउँठाउँ सबै पत्रपत्रै हुन्छन् समन्तत: ।
पत्रैमा प्रकृति हाँस्छिन् बाँड्दछिन् प्रेम सर्वत: ॥१६॥
चिठ्ठीचिठ्ठी मिसाएर उपन्यास छ पालित ।
चिठ्ठीचिठ्ठी फुकाएर दिलले यो छ लालित ॥१७॥
पत्रैमा स्मृति साटिन्छन् पत्रैमा छन् सुबोधित ।
पत्रैले ग्रन्थ यो फुल्छ फल्छ हुन्छ सुगन्धित ॥१८॥
रमाउँदछ पत्रैमा पत्रैमा हुन्छ अर्पित ।
सन्तति जननी हाँस्छन् वात्सल्य हुन्छ अर्चित ॥१९॥
पत्रैमा कृति यो रुन्छ भई माया विखण्डित ।
दुर्भाग्य हुन्छ पत्रैमा पत्रैले हुन्छ दण्डित ॥२०॥
पत्रैमा यो युवा हुन्छ पत्रैले हुन्छ मण्डित ।
पत्रैमा सत्य यो बोल्छ पत्रैमा बन्छ पण्डित ॥२१॥
धरा सलिल आकाश तेज पवन पर्वत ।
प्रकृति चाँदनी सूर्य गर्दछन् दिलमर्मत ॥२२॥
विवेक प्रेम पाएर पात्र बन्छन् सुशिक्षित ।
उन्नति प्रेममै गर्छन् प्रेममै छन् सुदीक्षित ॥२३॥
विवाह प्रममै हुन्छ प्रेममै छ समर्पित ।
सन्तति प्रेममा हुन्छन् प्रेम हो यो उपार्जित ॥२४॥
समाज प्रेममा अड्छ विश्वस्त हुन्छ साधित ।
हरि हुन् प्रेमका स्रोत ग्रन्थ छ प्रेमभासित ॥२५॥
वल्ली पादपमा जस्तै प्रेम हुन्छ सुरक्षित ।
शान्ति मानवता प्रेम यसमा छन् सुलक्षित ॥२६॥
तर यी सर्वदा हुन्नन् द्वन्द पार्छ अनिश्चित ।
युद्ध विद्रोह चम्कन्छन् देश नै हुन्छ कम्पित ॥२७॥
मारिन्छन् पशुझैँ मान्छे मार्ने बन्दैन पीडित ।
षड्यन्त्रमा परी राजा मर्दछन् को छ रक्षित ॥२८॥
परिवारहरू मर्छन् माटो छ रक्तरञ्जित ।
उपन्यास सबै देख्छ जनता छन् उपेक्षित ॥२९॥
सुस्मिता रजनी माता पवित्रा छन् स्वभावत: ।
सङ्कल्प हरिका जस्ता दृढ छन् औ अकुण्ठित ॥३०॥
साईबाबा र विश्वास भक्ति छन् पनि वर्णित ।
पत्रैमा सब यो हुन्छ पत्रैमा हुन्छ मोटित ॥३१॥
पत्रैपत्र छ सन्सार पत्रैमा चल्छ शाश्वत ।
मित्रैमित्र भए राम्रा धर्ती हुन्छ सुशासित ॥३२॥
चित्रैचित्र मिलाएर बह्माण्ड हुन्छ नर्तित ।
उत्रैउत्रै छ सद्भाव सुस्मिता रजनीसित ॥३३॥
दुवैको ममता पाई उपन्यास छ पुष्पित ।
दुवै मिलेर जन्माए दुवै छन् अति मोहित ॥३४॥
पढ्दा पट्यार लाग्दैन उपन्यास छ उन्नत
तीनसय अठासीका पृष्ठले यो छ पोषित ॥३५॥
नेपालभित्र यो बन्छ देशमा यो छ तोषित
थोरै समयको लागि पुग्छ छिमेक भारत ॥३६॥
शिशु युवा तथा वृद्ध नारीपुरुष मिश्रित ।
नेपाली पात्र छन् धेरै कृतिमा अनुमोदित ॥३७॥
जापानी पनि देखिन्छन् मैत्रीभाव सुसेवित ।
उदारता र आदर्श प्रेममा छन् प्रचोदित ॥३८॥
नारीसुलभ छन् त्याग भक्तिभाव सुसज्जित ।
माटाका ममता गन्ध कृति पार्छन् सुभावित ॥३९॥
पात्रविधान राम्रो छ शृङ्खला छन् अखण्डित ।
ज्यादै सुन्दर उक्ति छन् अलङ्कार अलङ्कृत ॥४०॥
भाषा सरल पाइन्छ शैली छन् साधनाञ्चित ।
जननी भूमिमायाले उपन्यास छ सिञ्चित ॥४१॥
आनन्द यसले दिन्छ यो छ पाण्डित्यवर्जित ।
सुखान्त छाप छोडेर आराम लिन्छ अन्तत: ॥४२॥
अनुकरणका शब्द कतै छन् अर्थबाधित ।
कतै कुरा अपूरा छन् सूचना हुन्छ वाञ्छित ॥४३॥
अङ्ग्रेजी शब्दले गर्दा नेपाली हुन्छ लज्जित ।
नेपाली छ स्वयं पूर्ण भाषा यो छ परिष्कृत ॥४४॥
संस्कृत आदि भाषाले नेपाली छ पुरस्कृत ।
नेपाली शब्द नै लेखौँ विन्ती यो छ विशेषत: ॥४५॥
शब्दविन्यासमा केही सुधार छ अपेक्षित ।
त्रुटी भाषिक छन् केही भाषा पारौँ सुसंस्कृत ॥४६॥
अझै समय पाएर कृति हून् सम्परीक्षित ।
प्रकाशित हुने हाम्रा रचना हून् जनामृत ॥४७॥
संयुक्त रचना यस्तै जन्मिऊन् हून् सुमार्जित ।
नेपाली भावना बोक्ने कृति हुन् कीर्तिउर्जित ॥४८॥
सुस्मिता रजनी बाँचून् भएर जनतादृत ।
रीता गोपालको हो यो शुभेच्छा दिलचिन्तित ॥४९॥
सान्दर्भिक शब्दार्थ
अञ्चित - पूजित, भूषित
अन्वित - भरिएको, अन्वयमा मिलेको
अर्चित - पूजित, आदृत
आदृत - पूजित, आदर गरिएको
उर्जित - बर्द्धित, समुन्नतितिरको
उपार्जित - आर्जन गरिएको
कर्षित - आकर्षित, खिचिएको
जनतादृत - जनताले आदर गरिएको
दीक्षित - पुरापूर तालिम भएको
दीपित - प्रज्वलित, प्रकाशित
दुर्गत - दुर्गतिमा परेको, दीनदु:खी
नर्तित - नचाइएको
निर्गत - निस्केको
द्वैमातुर - दुई आमाबाट जन्मिएको व्यक्ति
तोषित - प्रसन्न तुल्याइएको
धरा - क्षिति, पृथिवी, धर्ती
पवन - वायु, अनिल, हावा
प्रचोदित - प्रेरित
परिवेष्टित - घेरिएको, परिष्कृत
प्रकीर्तित - खूब बयान गरिएको
मण्डित - सिँगारिएको
मार्जित - संशोधित, मार्जन गरिएको
मोटित - कुश आदि बाटेर पवित्र बनाइएको
भासित - चम्केको, झल्किएको
भूषित - अलङ्कृत, सुसज्जित
रञ्जित - रङाइएको
सम्परीक्षित - समीक्षित
सुभावित - सुगन्धित, सुसंस्कृत
सुसंस्कृत - राम्ररी शुद्ध पारिएको
स्पन्दित - फरफराएको, स्फुरित
Comments
komal
अत्यन्तै सुन्दर l