चाडपर्वहरु त्यसै पनि रमाइलो र आनन्ददायक हुन्छन् अझ दशैं आउँदा देखिने खुसियालीको क्षण वणर्नातीत छ । चाडपर्व आवश्यक छ कि अनावश्यक भन्ने प्रश्न आफ्नो ठाउँमा होला तर त्यससँग गाँसिएका रङ्गहरु र सुगन्धहरुको आफ्नै प्रकारको मीठास छ भन्ने कुरालाई सहजरुपमा अनुभूत गर्न नसकिने होइन । दशैंको आगमन भएको छ । दशैंले खुशी र हर्षको गीतमात्र गाउँदैन शोकको गीत पनि गाउँछ भन्ने आमधारणा पनि छ । सत्तापक्ष जहाँ छ त्यहाँ प्रतिपक्ष हुन्छ नै । कि्रया भएपछि प्रतिकि्रया हुन्छ यो स्वाभाविक प्रकि्रया हो ।
शरद ऋतुमा प्राप्त हुने आनन्दलाई कयौं कविहरुले लेखेका पनि छन् र त्यसलाई गीतको रुपमा गुनगुनाएका पनि छन् । त्यस्तै यस्ता पनि कविहरु छन् जसले दशैंलाई दशाको रुपमा चित्रण गर्दा मूलभूत आनन्द पाएका छन् । कविहरुमात्र किन सबैलाई दशैंले सकारात्मक अथवा नकारात्मक दुवै तरिकाले छुन्छ र छोएको छ ।
दशैं वास्तवमा भन्ने हो भने त्यति नराम्रो चाड होइन । एक त ऋतु परिवर्तनको लागि यो सँधै सन्देशबाहक भएर देखापर्छ भने अर्को मौसमको सुन्दरताले शरद ऋतुलाई हालेको मुलायम घुम्टोले जीवनमा विविध रङ्ग भर्दछ । कठोर वास्तविकताभन्दा बढी सपनाहरुसँग यसले साक्षात्कार मात्र गराउँदैन अझ जिन्दगीभरि बोझ भएर दुख्दै गर्ने घाउहरुमा पनि यसले केही दिन भए पनि मलम लगाउँछ । हुन त कि्रया भएपछि स्वत प्रतिकि्रया हुन्छ । दशैंलाई यदि सत्तापक्ष मान्ने हो भने प्रतिपक्ष आफ्नो ठाउँमा यथावत नै छ ।
एकातिर दशैंको धेरै लामो विदालाई कसरी मनाउने भन्ने सन्दर्भ छ भने अर्कोतिर दशैंमा देख्नपाउने सपनाहरुसँग कसरी साक्षात्कार गर्ने भन्ने वास्तविकता पनि छ । यसपल्टको दशैंमा पहिलाको भन्दा केही नयाँ होस् भनेर सोच्ने समूह पनि प्रशस्त नै छन् नभएका होइनन् । पुग्नेहरुलाई चाहेको कुरा पुर् याउने प्रतिबद्धता पनि व्यक्त गर्छ दशैंले । नपुग्नेहरुलाई खोजेको कुरा पुर् याउने आश्वासन पनि दिन्छ दशैं । दशैंले सबैलाई छुन्छ । दशैं सबैको मस्तिष्कभरि हुन्छ । दशैंलाई वास्ता नगर्नेहरु पनि सुटुक्क दशैंको अँगालोमा डुब्छन् । दशैंमा डरलाग्दो रमाइलो गर्नेहरु पनि एकान्तमा हुन्छन् ।
के सबैका लागि सोचेजस्तो रमाइलोमात्र हुन्छ त दशैं सक्नेले त दशैं धुमधामसँग मनाउलान् तर नसक्नेले के गर्ने भन्ने प्रश्न भने शताब्दियौंदेखि यथावत नै छ । मनाउनेले मनाए भन्दैमा तिनको पछि लाग्न सकिदैन भन्ने विद्रोही जमात पनि नभएको त कहाँ हो र अरुको लहैलहमा लागेर दशैं यसरी मनाउनु पर्छ भन्ने समूह त आफ्नो ठाउँमा छँदैछ अझ अरुले के भन्लान् भनी बाध्यताले मनाउन खोज्नेहरु पनि कति छन् कति हो वास्तवमा ऋणमाथि ऋण खोजेर बालबच्चाको मुहारमा एकसर्को हाँसो छर्न कम गार् हो छैन । दशैं आउँछ दशैं सकिएपछि त्यसले रुवाउँछ । यस्तो यथार्थ भोग्नेलाईमात्र थाहा हुन्छ नभोग्नेलाई होइन । एउटा कुरा भने निश्चितरुपमा भन्न सकिन्छ दशैं सबैलाई आउँछ दशैंले सबैलाई नछोड्ने गरी समाउँछ ।
विशेष गरी पिङ खेल्नु मासु खानु तास खेल्नु भ्रमण गर्नु आदि विशेषता बोकेको दशैंलाई प्रायले रमाइलो चाडपर्वको रुपमा हेर्छन् । ठूलाबडाको हातबाट टीका थापेर आशीर्वाद लिने बहाना पनि जुटाउँछ दशैंले । पहिलाको तुलनामा आशीर्वादको सन्दर्भ भने क्रमश ओझेल पर्दै गएको कुरालाई पनि नकार्न सकिदैन । दशैंको साँस्कृतिक महत्व आफ्नै ठाउँमा छ । दशैंलाई नयाँ तरिकाले परिभाषित गर्नेहरु पनि नभएका होइनन् ।
दशैंलाई विजयको प्रतीक मानेर जति नै पूजा गरे पनि वर्तमान शत्रुहरुलाई परास्त गर्न भने त्यसको कुनै हात हँुदैन । भारतले हरेक क्षेत्रमा अतिक्रमण गरेको छ जसमध्ये धार्मिक क्षेत्र पनि त्यसको अपवाद छैन । हिन्दुहरुका प्रायः देवी देवता भारतीय हुन् । भारतमा जन्मेका र भारतले उत्पादन गरेका ती देवी देवताहरुलाई हामी नेपालीहरुले यति भक्तिभाव प्रदर्शन गर्दछौं कि भारतीयले पनि त्यति गर्दैन । दशैं पनि रामले रावणमाथि विजय प्राप्त गरेको दिन भनेर मनाइन्छ । यस अर्थमा हेर्दा दशैं विवादित छ दशैं हाम्रो मौलिक चाड होइन भन्ने देखिन्छ ।
समयले धेरै परिवर्तनहरु देखिसकेको छ र कति परिवर्तनहरु अझै पनि देख्न बाँकी नै छन् । हिजो यो देशका पूर्वराजाहरुलाई विभिन्न भगवानका अवतारहरु मानिन्थे । कोही विष्णुका अवतार थिए भने कोही रामका । कोही इन्द्रका अवतार थिए भने कोही कृष्णका । यसकुराले यहाँ अर्थपूर्ण उपस्थिति जनाउँछ कि सबै भारतीय देवताका अवतारहरु नेपाली राजाहरु थिए । आज उनीहरु भगवानका अवतार हुन छोडेर नायक हँुदै खलनायकको यात्रामा यात्रारत छन् । दशैं आउँदा नेपाली राजाहरुको फुर्ती नै बेग्लै हुन्थ्यो । दशैंमा राजाको हातको टीका लगाउन पाउँदा जीवनभरि अत्यन्तै गर्वित हुने नेताहरु आज सत्तासीनमात्र छैनन् प्रतिपक्षमा पनि त्यत्तिकै छन् । हिजो राजासहितको दशैं र आज राजविहीन दशैंको कल्पना गरौं त त्यसमा आकाश जमिनको अन्तर आइसकेको छ । तर दशैं फेरि तिनै कुपात्रहरुलाई राजा बनाउने दौडमा पनि सङ्लग्न देखिन्छ ।
नेपाल धर्म निरपेक्ष देश हो अर्थात कुनै मूल धर्म यस देशको धर्म होइन भन्ने कुरा अन्तरिम संविधानमा प्रष्ट लेखिएको छ । कागजमा जे जस्तो लेखिए पनि अधिकांश नेपाली जनता हिन्दु धर्मप्रति आस्था राख्छन् भन्ने कुरालाई जो कोहीले नकार्न सक्दैन । केही प्रतिशतभन्दा धेरै प्रतिशत जहिले पनि ठूलो हुन्छ र त्यसले गर्ने प्रतिनिधित्वको अर्थ पनि फराकिलो र विशाल हुन्छ । दशैं जे-जस्तो भए पनि अधिकांश नेपालीलाई प्रतिनिधित्व गर्ने एउटा शसक्त माध्यम हो ।
विवादमा के कुरा छैन विवादै नभएको विषय पाउन गार् हो छ । संसारमा सबै कुरा पूर्णताले युक्त छैन । कमी कमजोरी नै नभएको कुनै सन्दर्भ हुँदैन । विवादहरुलाई कम गर्दै लैजान सकिन्छ जसले पूर्णतातिरको यात्रालाई तय गरोस् । दशैंलाई पनि नेपालीपन दिएर त्यसमा रङ्ग भर्न सकिन्छ र आपुनै मौलिक चाड बनाउन सकिन्छ ।
हिन्दूहरुको सबैभन्दा ठूलो चाड दशैं हो भन्दैमा अरुलाई देखाउने गरेर र प्रभावित तुल्याउने तहमा खर्च गर्नु राम्रो होइन । सक्नेले सँधै दशैंको आडमा पनि शासन गर्छ भनिन्छ तर नसक्नेले दशैलाई हतियार बनाएर आपुू अचानो हुने प्रकि्रया मानवताको विरुद्धमा पनि छ । चाडपर्वभन्दा ठूलो त आपुूलाई बचाउने सन्दर्भ हो । चाडपर्वको मात्र खोजी गर्नुभन्दा आफ्नो मौलिक अस्तित्वको लडाई ठूलो हो । मान्छे जबसम्म सम्मानित नागरिक हुन सक्दैन तवसम्म जति नै चाडपर्व मनाए पनि त्यसको कुनै अर्थ छैन ।