जैमली
शिव प्रकाश
बोस्टन,
अमेरिका
उसले चारैतिर खोज्यो देखेन
! अनेक निहुँले भान्सातिर
गयो ! पछाडि
गयो बारीतिर गयो !
तर कतैदेखेन !
कुना कुइँनेटा सबैतिर खोज्यो,
सबै छन् तर जैमली छैन !
बीस वर्ष भयो जैमलीलाई नदेखेको
! उभित्र आज इच्छाको
अथाह सागर उर्लेको छ जैमलीलाई भेट्ने ।
जैमली किन आइन,
त्यत्रो विहेमा ?
सारा मान्छे आएका छन् तर जैमली छैन ! उ सोध्ने आँट पनि गर्दैन कसैलाई । मान्छेको
त्यो भीडमा उसका आँखाले निरन्तर जैमलीलाई नै खोजिरहेका छन् ।
सोच्यो- जैमली यहीँ कतै छे,
कि मैले जैमलीलाई चिन्न सकिन ! कि जैमली आउँदैआइन ! कि जैमली विरामी परेर आउन सकिन
! प्रत्येक अनुहारमा उसले आखाँ डुलायो । कति परिचित कति अपरिचित ति अनुहारहरु ! तर
कुनै अनुहारमा जैमली देखेन ।
उसलाई आफैसँग रिस उठ्छ- आखिर
जैमलीलाई नभेटिने रहेछ म किन आएको होला !
उसलाई आफ्नै आँखासँग रिस उठ्छ- जैमलीलाई हेर्ने यी
आँखाको कत्रो रहर थियो पुरा भएन ! आफ्नै मनसँग रिस उठ्छ- यो मनलाई जैमली भेटने
कत्रो तृष्ण थियो,
तर मृगतृष्णा नै रह्यो ! उसलाई आफ्नै शरीरसँग रिस उठ्छ- यी सारा मान्छेका आँखा छलेर
एकपटक भए पनि जैमलीलाई अँगालो हाल्छु भन्ने कत्रो चाहना थियो,
त्यो पनि पानीपानी भयो !
जैमलीलाई सुम्सुम्याएका आफ्ना हातहरुलाई
नियाल्छ- आफैसँग उसलाई झन्झन् रिस उठ्छ । यो शरीरले,
यो मनले यी आँखाले,
जैमलीलाई किन विर्सन सकेनन्,
के म बाँचुन्जेल जैमलीको सम्झना साँचेर यिनले मलाई सताइरहनेछन्
? आफ्नो प्रश्नसँग उ आफैं
अनुत्तरित रहन्छ । उ आफैंसँग आगो हुन्छ ।
आफ्नै भदैको बिहे तर जैमली छैन ! भएभरका
सारा गोरुबेचे साइनोका मान्छे छन् तर जैमली किन छैन ?
जैमलीलाई पक्कै केही भएको हुनु पर्छ !
एक्कासी उसको मनमा एकप्रकारको चीसो स्याठ पसेजस्तो हुन्छ - कि जैमली मरिसकी
? धोत्लिएर सोच्न थाल्छ - जैमलीको
अनुपस्थितिको कारण के हुन सक्छ ?
उसैको प्रश्न उसैका लागि अनुत्तरित छ ! चारैतिर
आँखा दौडाउँछ तर सबै शून्य जस्तो देख्छ,
जैमलीबिनाको त्यो वातावरण !
अधिसम्म चिस्सिएको उसको मन एक्कासी ज्वाला
दन्किए जस्तो हुन्छ । केहीबेर अघिसम्म आफैसँग उठेको भुत्भुते अब अरुतिर खनिन थाल्छ
। सबैसँग रिस उठ्न थाल्छ । उसलाई त्यहाँ कोही पनि मन पर्दैन । सबै बैरीजस्तो लाग्न
थाल्छ । आफन्तहरुलाई निहाल्छ तिनमा पनि उसले अपनत्व हैन कताकता परत्व देख्छ । उसलाई
त्यहाँ बस्न मन लाग्दैन । भाउन्न हुन्छ । तर उ त्यहाँ बस्नुको अर्को वाध्यता छ ।
आगन्तुक मध्येमा उ नै महत्वपूर्ण हुन्छ ।
त्यो वाध्यता उसका लागि त्यहाँ ठूलो बोझ र सकस जस्तो भइरहेको छ । केही नखाइ हिड्नु
उनीहरुको सँस्कार र उसको आफ्नो निजी मान्यता विपरित भएकोले उ त्यहाँबाट सजिलै उम्कन
सक्ने अवस्थामा छैन ।
उ त्यहाँ अरुभन्दा फरक देखिन्छ । अलि भिन्न
खालको पहिरन र सुकिलोमुकिलो चिल्लो अनुहार ! गाउँका दुःखबाट धेरै वर्ष टाढा भएकोले
गाउँलेका फुस्रा र डडेका अनुहार भन्दा उ फरका छ । धेरैका आँखा उतिर नै हुन्छन् तर
ति सार निर्दोष आँखाप्रति उ आक्रोस हुन्छ । उसका आँखामा प्रतिविम्वित आक्रोस कसैले
देख्दैन, कालो
चस्माले छेकेको छ । ति आक्रोशिति आँखा जैमलीलाई देखेपछि मात्र शान्त हुन्छन् भन्ने
कुरा उसालाई थाह छ,
तर जैमली छैन !
बीस वर्षपछि उ आफ्नो त्यो पुरानो गाउँमा गएकोले घेरैका लागि अपरिचित पनि छ तर
कौतुहलताको विषय पनि - को होला यो भन्ने !
उसालाई रक्सी पिएर ढल्न मन लाग्छ तर त्यो
पनि गर्न सक्दैन,
उ त्यहाँ !
इज्जतको सबाल छ ! बाहुनको छोरो मतवालीकहाँ गएर रक्सी पियो त्यो पनि ठर्रा
! भोली चारचौरास फैलिन्छ ।
केही नलागे पछि आफ्नो पुरानो घरसँगै रहेको
बखुवाको घरको दलिनमा गएर गुन्द्रीमा पल्टिन्छ । ‘यत्रो
ठूलो मान्छे,
धनीमनी मान्छे हाम्रो घरमा आएर गुन्द्रीमा पल्टियो !’
बखुवाको परिवारका लागि त्यो अप्रत्यासित र अपत्यरिलो हुन्छ । र,
गौरवको विषय पनि ! तर उसले आफूलाई पहिलेकै ‘कन्छा’
ठान्छ र पहिले जस्तै गरि डङरङ्ङ पल्टिन्छ ।
गाउँका भुरेभारे धूलोमैलो जे जस्तो अवस्थामा छन्,
सबै छेउमा झुप्पिन्छन् । उसले ठान्छ- यिनीहरुले मलाई अनुहारले नचिने पनि भावनाले
चिनेका छन् । यो यही गाउँको ‘कन्छा”
भनेर ! तेसैले मेरो वरिपरि झुम्मिए । उ भित्रभित्रै पुलकित हुन्छ । उसले केही
चकलेटहरु दिंदै भन्छ –
‘तिमीहरु
खेल्न जाओ म एकछिन आराम गर्छु ।’
आँखा चिम्लिएर लामो शास फेर्छ । जुरुक्क
उठ्छ । फेरी एकपटक वरिपरी आँखा डुलाउँछ …
जैमली छैन !
आफ्नो खल्ती छाम्छ । जैमलीले भनेको सम्झन्छ
– ‘कान्छा मलाई एउटा औंठी किनेर ल्याइदे न !’
उ फेरी पल्टन्छ र आँखा चिम्लिन्छ । असारे
रोपाइँको हिलोमा लडिबुडी गरेरको सम्झन्छ । बयल झुलेका धानबारीमा लुकामारी खेलेको
सम्झन्छ । पटुवाबारीमा लाप्पा खेलेको सम्झिन्छ । घर पछाडिको मकैबारीमा लुकीछिपी
भेट्ने गरेको सम्झिन्छ । उसको मष्तिष्कमा गाडिएका स्मृतिका डोबहरु एकएक आफैं
उत्खनन् हुदै जान्छन् । उ तिनैमा उग्राएर पल्टिरहेको छ ।
गाउँको एउटा आदिवासी परिवारकी छोरी जैमली !
सलक्क परेकी गोरी,
हिस्सी परेका दाँत,
बाटुला हात खुट्टा ! हेर्दै लछ्छिनकी लाग्ने !
एक अक्षर नचिनेकी सोझी केटी ! आफ्नो मातृभाषा बाहेक भाका पुर्याएर नेपाली पनि बोल्न
नजान्ने !
केटा मान्छे देखेपछि चितुवा
देखेर मृग दौडे जस्तो दौडन्थी,
जैमली ! कुनै
केटामान्छेको छेउ पर्दैन थि कहिल्यै । बाटो छेकेर जिस्क्याउन खोज्थ्यो मृग उफ्रे
जस्तो फड्को मारेर भाग्थी । जैमलीको स्वभाव सम्झेर उ मनमनै हाँस्छ । तर उसालाई थाह
छ जबसम्म जैमलीलाई भेटेर उसको इच्छा पुरा गर्न सक्दैन तवसम्म उ हाँस्न सक्दैन ।
‘यो मेरो
हाँसो म आफैंलाई जिस्क्याउने हाँसो मात्र हो । जैमली सम्झेर म हास्नु भनेको म पागल
हुनु हो । म पागल भएँ भने मात्र जैमलीलाई बिर्सन्छु नत्र ....असम्भव
छ । पागलले मात्र प्रेमी वा प्रेमिकालाई बिर्सन्छ।’
मनोवाद गर्छ ।
त्यो रात जैमली एकाएक पानीपानी भएकी थि,
उसले त्यो पनि सम्झिन्छ । झुक्किएर जैमलीलाई छोइँदा उ थर्थर भएको सम्झिन्छ । अब
जैमली चिच्याउँछे र साराका सामुन्ने बेइज्जती हुन्छ भन्ठानेर भाग्न खोजेको सम्झिछ ।
तर परिणाम उल्टो भएको थियो !
गाउँमा नाच हेर्न जम्मा
भएका ठिटाठिटीसँगै बसेकी जैमलीको कम्मरमा उसको हातले अन्जानबश के छोएको थियो जैमली
सधैं झैं प्रतिकार गर्नु साटो उसको हातलाई चुम्बकले तानेजस्तो गरी तानेर काखीमा
च्यापिथी । बर्कोभित्र लुकाइथी । एकैछिन पछि बर्कोभित्र वाफिएका जैमलीका
यौवपुञ्जहरुसँग उसका हातहरु रमाउन थालेथे । मानौ जैमली बल्छी थापेर बसिथी ! उसलाई
त्यो क्षण अहिले पनि अपत्यारिलो जस्तो हुन्छ । अहिलेसम्म पनि कुनै दैवीय चमत्कार भए
जस्तो लागिरहेछ ! सम्झनाहरु उसको मस्तिष्कमा खेलिरहेका छन् । दृष्यहरु आँखाअधि
नाचिरहेका छन् । उ त्यही गुन्द्रीमा पल्टिरहेछ । उसले आफैंलाई अर्को प्रश्न गर्छ-
के आइमाइ मान्छे आँधितुफान हो,
भेल हो,
खहरे हो ?
कतिबेला कता बहन्छ कुन मोड लिन्छ थाह हुदैन
?
सोच्छ- मैले भन्दा
उसले मलाई बढी माया गर्थी । उ जैमलीलाई तिमी भनेर सम्बोधन गर्थ्यो,
तर जैमली उसलाई तँ भन्थी । अर्थात जैमली तिमी वा तपाइँको सम्वोधन जान्दैनथी !
‘कन्छा
तँ ठूल्लो राती मचानमा आइज म पनि आउँछु’
वीस वर्ष अधिको जैमलीको त्यो आवाज अहिले फेरी कानमा गुन्जिए जस्तो लाग्छ । त्यो
मचान भएको ठाउँतिर हेर्छे त्यहाँ मचान छैन धान खेत छ ।
‘कन्छा तँ बाहुनको
केटा,
म तल्लो जातको केटी,
तँ मलाई बिहे नगर्ने भए केही नगर;
तेरो बाउआमाले मान्दैन !’
जैमली कतै बोलिरहेकी
छे जस्तो लाग्छ । जैमलीको मध्यरातको त्यो प्रस्ताव पछि उ जातपातप्रति धृणा गर्न
थाल्छ । आफू बाहुन केटो हुनुको सजाय परिस्थतिले तोकिदिएको ठान्छ
–
“जैमलीलाई
गुमाउनु अर्थात नपाउनु !”
बेहुली बनेको दिन
थोरैभए पनि धुम्टो उधारेर उतिर छड्के नजर लाउँदै जैमली धुरुधुरु रोएको सम्झिन्छ ।
जैमलीका ठूलाठूला बाठुला गाजलु ति आँखा आफ्नै आँखाका नानीमा बसिरहे जस्तो लाग्छ ।
“जैमली…
! जैमली
…!”
उसको कानमा एक्कासी आवाज आउछ
। जुरुक्क उठेर हेर्छ,
दुइतीन वालकहरु थालभरी मासु,
चिउरा,
तरकारी,
आचार लिएर पछाडिपट्टीको गुवालीतिर जाँदैछन् ।
सोध्छ
–
‘कसका
लागि ल्याएको यो खानेकुरा ?’
‘जैमलीका लागि’-
भुराहरुले उत्तर दिन्छन् । उ तीनछक्क पर्छ । उसले नसोचेको कुरा फेरी एकपटक हुन्छ ।
जैमलीसँगको प्रेम,
विछोड र अहिलेको भेट यो सबै उसले सोचेभन्दा भिन्न किसिमले भइरहेछ । उ दौडदै
जैमलीतिर जान्छ । केहीबेर एकतमासले जैमलीलाई हेरिरहन्छ ! यहाँ पनि जैमली सोचेभन्दा
फरक छे ।
‘जैमली,
जैमली !
म कान्छा
!
’
उसले जैमलीलाई घचघच्याउँछ ।
जैमलीले न चिने जस्तो,
न नचिने जस्तो गर्छे ! जैमली बोलिन हाँसी मात्र !
"जैमली
हेर त यी मैले तिम्रो लागि औठी ल्याएको छु ।"
औठी देखाउँछ बोल्दिन,
हास्छे मात्र ! ‘म
कान्छा
हुँ,
कान्छा’
भन्छ बोल्दिन,
हाँस्छे मात्र ! ठूल्लो राति भनेर सम्झाउन खोज्छ बोल्दिन,
हाँस्छे मात्र ! आफ्नो जीउको खत देखाउँछ बोल्दिन,
हाँस्छे मात्र ! बीस
वर्षअधिको जैमलीको फोटो पर्सबाट निकालेर देखाउछ हेर्छे बोल्दिन,
हास्छे मात्र ! आफ्नो फोटो देखाउँछ एकहोरो हेर्छे बोल्दिन,
खित्का छोडर हाँस्छे
मात्र ! डगर,
मचान,
पटुवारी,
मकैबारी,
धानखेत,
बानडाँडा,
देबीथान,
ढाबी,
खोरिया,
माछापोखरी,
केराबारी भन्छ बोल्दिन;
झनझन् खित्का छोडीछोडी हाँस्छे मात्र !
‘हजूर यो त बौलाही हो
यसलाई किन जिस्क्याउनु भएको’ -
छेउमा आएर कसैले भन्छ । उ छाँगाबाट खसेजस्तो हुन्छ । सोध्छ -
"यो
कसरी बौलाई ?"
यसको एउटा केटासँग
प्रेम थियो रे जातपात नमिलेर त्यो पनि असफल भो’रे
। बिहे गरेको लोग्ने पनि मरेपछि सायद त्यही तोडले…
! जैमलीका लागि
विदेशबाट किनेर ल्याएको हिराको औंठी खल्तीमा राख्छ । अनि सबैसँग विदा भएर गह्रुङ्गो
मन लिएर बाटो लाग्छ ।
भोलिपल्ट गाउँमा
हल्ला फैलिन्छ जैमलीले आत्महत्या गरी रे ! पर्सी पल्ट जैमलीको चिहानमा गएर भन्छ-
‘जैमली,
जतिबेला तिमीले औंठी माग्यो त्यतिबेला मसँग हविगत थिएन,
जतिबेला मसँग छ
त्यतिबेला तिमी छैनौं
।’
औंठी जैमलीको चिहानमा गाडेर उ शहरतिर फर्कन्छ ।
‘आखिर मान्छे
जातपातको रेखाभन्दा माथि र स्वतन्त्र हुदो हो त जैमलीको यो हालत हुने थिएन । म
बाहुनको छोरो नभएर कामी दमाइ सार्की नै भएको भए पनि अहिले सायद जैमली मसँगै हुने
थिई !’
उसले निष्कर्ष
निकाल्छ –
‘आजदेखि
मेरो कुनै जात छैन !’
अब उसले आफ्नो थर लेख्न छोडेर नाउँ मात्र लेख्न थालेको छ । शिव प्रकाश
……
जस्तै !
१७ जुलाई २००९